جایگزین گرده در پرورش زنبور عسل
اگر در طبیعت گرده گل نداشته باشیم مجبوریم با مواد دیگر آن را جایگزین کنیم. ولی هیچ موادی نمی‌تواند صد درصد جایگزین گرده تازه باشد.
لذا محققین درصدد یافتن موادی بودند تا بتوانند جایگزین گرده کنند. برای این منظور بعضی مواد پروتئینی را با مقداری گرده گل مخلوط می‌کنند و بعنوان مکمل به کار می‌برند. به عبارت دیگر هر ماده پروتئینی که با مقداری گرده گل مخلوط شود مکمل (Pollen supplement) نام دارد.
گاهی گرده گل وجود ندارد که با آن ماده پروتئینی مخلوط کنیم و لذا ماده پروتئینی به تنهایی به کار می‌رود در این حالت به آن جانشین گرده (Pollen substitutes) (فاقد گرده) اطلاق می‌گردد. به طور کلی در جایگزینی گرده، مکمل‌ها بهتر از جانشین‌ها می‌باشند چون مقداری گرده دارند.
آزمایشات نشان داده درصورتیکه گرده کافی، مکمل و یا جانشین گرده به صورت کیک‌های پروتئینی حدود ۸ هفته قبل از پیدا شدن گرده تازه در طبیعت در کندو وجود داشته باشد، جمعیت کلنی توسعه یافته و می‌تواند با جمعیت زیاد به جمع‌آوری گرده تازه پرداخته و بدون وقفه به توسعه جمعیت خود بپردازد.
چنانکه بتوان در فصول کمبود گرده یعنی پاییز و زمستان و اوایل بهار و ایام خشکسالی و فقدان پوشش گیاهی مناسب این مواد را به طور مصنوعی به صورت کیک‌های شیرین دراختیار کلنی قرارداد و احتیاجات پروتئینی و غیره آنها را تأمین نمود شکی نیست که این کار تأثیر مهمی در داشتن کلنی‌های قوی و پر محصول خواهد داشت.
بدیهی است کلنی‌های قوی و پرجمعیت کمتر مورد حمله آفات و عوامل بیماری‌زا قرار گرفته و زمستان‌های سرد و طولانی را به راحتی پشت سر خواهند گذاشت، همچنین جمعیت‌های قوی نقش مهمی در انجام عمل گرده‌افشانی داشته و نهایتاً راندمان بهتری در تولیدعسل و سایر فرآورده‌های کندو نشان می‌دهند. باتوجه به اینکه گرده تجارتی گران بوده و دارای ارزش غذایی کمتری نسبت به گرده تازه می‌باشد و همچنین ممکن است عامل انتقال بیماری باشد به این علت زنبورداران استفاده از جانشین‌های پروتئینی را ترجیح می‌دهند.
منبع : زنبوران عسل و زنبورداری (پیرایرانی، عبادالله)